Αλεξέι Γκέρμαν - ο μεγάλος σοβιετικός σκηνοθέτης

Αλεξέι Γκέρμαν - ο μεγάλος σοβιετικός σκηνοθέτης


Απεβίωσε σε ηλικία 74 ετών ο μεγάλος σκηνοθέτης, Αλεξέι Γκέρμαν. Ο δημιουργός των γνωστών ταινιών «Ελεγχος στους δρόμους», και «Χρουσταλιόφ, το αμάξι μου», είχε επανειλημμένως λογοκριθεί. Το τελευταίο έργο του, «Δύσκολο να είσαι Θεός», ολοκληρώθηκε λίγο πρίν τον θάνατό του.

Ο Αλεξέι Γκέρμαν, πιθανόν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο σκηνοθέτη της γενιάς του, βρέθηκε αντιμέτωπος με τη λογοκρισία. Η πρώτη ταινία που επρόκειτο να βγεί στις οθόνες, ήταν βασισμένη στο μυθιστόρημα «Δύσκολο να είσαι Θεός» των αδελφών Στρουγκάτσκι, αλλά τα γυρίσματά της είχαν απαγορευτεί. Το 1971 έκανε την πρώτη του ταινία, τον «Έλεγχο στους δρόμους», αλλά η λογοκρισία την απαγόρευσε, και το φιλμ έμεινε στο ράφι 15 χρόνια κυκλοφορώντας τελικά μόλις το 1986.
Ήταν η πρώτη ταινία στην ιστορία του σοβιετικού κινηματογράφου με θέμα τους αιχμαλώτους πολέμου. Ο κεντρικός ήρωας απέδρασε από την αιχμαλωσία και κατέφυγε στους παρτιζάνους, όπου έπρεπε να χύσει αίμα προκειμένου να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους. Μάλιστα, μερικοί από τους παρτιζάνους δεν πίστευαν ότι ο σοβιετικός στρατιώτης που «υποχώρησε» -δηλαδή που αιχμαλωτίστηκε- θα μπορούσε να έχει, έστω και λίγο, την εμπιστοσύνη των συμπολεμιστών του. Η ταινία κατακρίθηκε ότι αποκαθήλωσε τον ηρωικό ρόλο της λαϊκής αντίστασης κατά του εχθρού, και ο ίδιος ο σκηνοθέτης κατηγορήθηκε για άγνοια της πραγματικής ζωής των παρτιζάνων.
Λογόκριναν την ... πραγματικότητα
Σχετικά με το θέμα αυτό, το 2008 ο Γκέρμαν είχε αναφέρει στο περιοδικό Teatrál τα παρακάτω: «Σύμβουλος στην ταινία μου είχε εργαστεί ο Ήρωας της ΕΣΣΔ, Νικίφοροφ. Στη διάρκεια του πολέμου, τον είχαν ρίξει στα μετόπισθεν του στρατού του προδότη αντιστράτηγου Βλάσοφ. Εκεί, προσπαθούσε να πείσει τους ρώσους στρατιώτες να επιστρέψουν στους δικούς τους και να ξεπληρώσουν με αίμα την προδοσία τους, διαβεβαιώνοντάς τους ότι η σοβιετική κυβέρνηση θα τους συγχωρήσει. Πιστεύοντας τα λόγια αυτά, κάποιοι επέστρεφαν στον Κόκκινο στρατό, πολεμούσαν με αυταπάρνηση, και πολλοί αυτούς έφτασαν ως το Βερολίνο κερδίζοντας παράσημα. Μετά τον πόλεμο όμως, άρχισαν να τους βάζουν στη φυλακή. Και τότε ο Νικίφοροφ καταφέρνοντας μια συνάντηση με τον Ζντάνοφ, του εξέφρασε τα παράπονά του αυτά και ο Ζντάνοφ, ακούγοντάς τον, του είπε «Είσαι ελεύθερος». Ύστερα από μερικά λεπτά, επί τόπου στο διάδρομο, στο κτίριο του Ινστιτούτου Σμόλνι του Λένινγκραντ, συνέλαβαν τον Νικίφοροφ, και τα επόμενα 10 χρόνια εξέτισε την ποινή του στα μέρη εκείνα όπου βρέθηκαν άνθρωποι με ανάλογη μοίρα».
Ο φίλος μου, ο Λαψίν
Η δεύτερη σκηνοθετική δουλειά του Αλεξέι Γκέρμαν και η πρώτη ταινία του που έφτασε ως τους θεατές, ήταν οι «Είκοσι ημέρες χωρίς πόλεμο». Τον βασικό ρόλο στην ταινία έπαιξε ο θαυμάσιος ηθοποιός και κλόουν Γιούρι Νικούλιν, παρ’ ότι σε αυτή δεν υπήρχε τίποτα το αστείο. Η υπόθεση αναφερόταν στην εικοσαήμερη άδεια που πήρε ένας πολεμικός ανταποκριτής. Η ταινία κατηγορήθηκε για «αφηρημένο ανθρωπισμό».
Μεγάλη επιτυχία του Γκέρμαν αποτέλεσε η ταινία «Ο φίλος μου Ιβάν Λάψιν» (1984), η οποία κέρδισε πολλά κινηματογραφικά βραβεία, όπως τη «Χάλκινη λεοπάρδαλη» στο κινηματογραφικό φεστιβάλ του Λοκάρνο και εκείνο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινηματογράφου (FIPRESCI). Θέμα της ταινίας ήταν το πώς διεξάγονταν οι ποινικές έρευνες στη δεκαετία του ΄30.
Για τις ταινίες «Έλεγχος στους δρόμους», «Είκοσι ημέρες χωρίς πόλεμο» και «Ο φίλος μου Ιβάν Λάψιν», ο Αλεξέι Γκέρμαν έλαβε τα βραβεία της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς κινηματογραφικού φεστιβάλ του Ρότερνταμ το 1987.
Το πιο σκληρό φιλμ για τον Στάλιν
Το 1998 βγήκε η πιο γνωστή ταινία του Γκέρμαν στη Δύση, «Χρουσταλιόφ, το αμάξι μου!», που αναφερόταν στις τελευταίες ημέρες της σταλινικής εποχής. Ο Γκέρμαν άρχισε να γυρίζει αυτό το απίστευτα σκληρό φιλμ τα τελευταία χρόνια της Περεστρόικα, όταν οι επικρίσεις για τη σταλινική εποχή ήταν ένα εξαιρετικά επίκαιρο θέμα, και το ολοκλήρωσε στα τέλη της δεκαετίας του ΄90. Ωστόσο, η ταινία θεωρήθηκε ιδιαίτερα αποκαλυπτική. Η πρεμιέρα της έγινε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ των Κανών. Οι θεατές εγκατέλειπαν μαζικά την αίθουσα και το φιλμ ουσιαστικά αποδοκιμάστηκε.
Ο κριτικός κινηματογράφου Αντρέι Πλάχοφ είχε γράψει ότι η ταινία «θα πάρει τη θέση της στην ιστορία του κινηματογράφου ως το πιο προσωπικό και σκληρό φιλμ ενός εξαιρετικού σκηνοθέτη». Ο σκηνοθέτης Πιότρ Βάιλ μετά την παρακολούθηση της ταινίας έγραψε ότι «ήταν μια σπανιότατη συνάντηση με κάτι, οι διαστάσεις του οποίου ξεπερνούν όχι απλά τον κινηματογράφο, αλλά και τις δυνατότητες οποιασδήποτε τέχνης γενικότερα. Το δαιμονικό στοιχείο είναι εκείνο που κυριεύει τον θεατή. Η ονειρική φύση του κινηματογράφου, ίσως πουθενά αλλού δεν εμφανίστηκε με τόσο απελπιστική και χειροπιαστή εκφραστικότητα. Παρακολουθώντας το “Χρουσταλιόφ”, βυθίζεσαι ολοσχερώς σε αυτό».
Μάχη με τον σύγχρονο Μεσαίωνα
Τελευταίο φιλμ του Γκέρμαν και κύριο έργο της ζωής του, είναι το «Δύσκολο να είσαι Θεός», μια μεταφορά στην οθόνη του μυθιστορήματος φαντασίας των αδελφών Στρουγκάτσκι. Αφορά έναν κάτοικο της Γης στο μέλλον, ο οποίος στάλθηκε στη μεσαιωνική κοινωνία ενός μακρινού πλανήτη προκειμένου να εκπολιτίσει τους κατοίκους του και να τους οδηγήσει σε ένα φωτεινό μέλλον. Πρόκειται για τη μάχη ενός ουμανιστή με τον σκληρό και παράλογο Μεσαίωνα.
Ο Γκέρμαν είχε σκεφτεί αυτή τη μεταφορά από τη δεκαετία του ΄60, άρχισε να την κινηματογραφεί το 1999, και τα γυρίσματα τελείωσαν το 2007. Από τότε ο ακούραστος θρυλικός σκηνοθέτης ασχολήθηκε με το μοντάζ και την παραγωγή ως τις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 η ταινία κάθε χρόνο βρισκόταν στη λίστα των πιο πολυαναμενόμενων φιλμ της χρονιάς. Και να που τώρα -όπως φαίνεται- θα βγει τη χρονιά του θανάτου του σκηνοθέτη.
Ο γιος του Γκέρμαν, Αλεξέι Γκέρμαν ο νεότερος, έγραψε στο μπλογκ του στο ραδιοσταθμό Ηχώ της Μόσχας: «Η ταινία “Δύσκολο να είσαι Θεός”, ουσιαστικά έχει ολοκληρωθεί. Έμεινε μόνο η μετεγγραφή του ήχου. Όλα τα υπόλοιπα είναι έτοιμα. Θα έχει ολοκληρωθεί στο άμεσο μέλλον. Τη συγκεκριμένη ταινία ο πατέρας τη γύριζε ενώ ήταν ήδη πολύ άρρωστος, θυσιάζοντας γι’ αυτή τη ζωή που του είχε απομείνει. Το φιλμ γυριζόταν για καιρό, και βασανιστικά. Ως ένα έργο ζωής. Δεν γυρίστηκε με δημόσια δαπάνη». Να σημειωθεί ότι αιτία του θανάτου του, ήταν η νεφρική ανεπάρκεια. Εξέπνευσε στη Στρατιωτική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης όπου νοσηλευόταν.
Οπως είπε η υποδιευθύντρια των κινηματογραφικών στούντιο Lenfίlm, Όλγκα Αγκραφένινα, στο RIA Novosti, όλο το δημιουργικό τμήμα της ταινίας, «Δύσκολο να είσαι Θεός», έχει ολοκληρωθεί, όπως το μοντάζ και ο ήχος, και έχουν απομείνει κάποιες ειδικές εργασίες, όπως κάποιες μετεγγραφές και εργαστηριακές επεξεργασίες